اختصاص اعتبار مناسب برای راه‌اندازی رصدخانه‌­های ترکیبی پایش پیش‌نشانگرهای زلزله

دکتر حبیب رحیمی در گفت‌وگو با ایسنا، با انتقاد از این‌که برخی سازمان‌ها و ارگان‌ها اطلاعات خود را با مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله دانشگاه تهران به اشتراک نمی‌گذارند، اظهار کرد: این در حالی است که طبق قانون مدیریت بحران کشور و مصوبات هیئت دولت، همه ارگان‌ها موظف هستند داده­‌های مرتبط با زلزله را با موسسه ژئوفیزیک به اشتراک بگذارند.

وی با بیان این‌که‌ در حال حاضر دو شبکه پایشی مناسب برای پایش نشانگرهای زمین‌لرزه، با تعداد ایستگاه مناسب در کشور فعال هستند، اظهار کرد: راه‌اندازی پایش چگالی الکترونی یونسفری با استفاده از داده‌­های GPS (در دسترس دیگر سازمان‌ها) و پایش تغییرات پوسته زمین با استفاده از داده‌­های شبکه لرزه‌نگاری از اولویت‌های نخست ما در مرکز پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، برای پایش پیش‌نشانگری با داده‌های موجود در کشور است.

رئیس مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: هم‌اکنون داده‌­های برخط GPS در کشور موجود بوده و سازمان ثبت اسناد کشور بیش از ۱۶۰ ایستگاه فعال در کشور دارد، اما تلاش بیش از یک سال و نیم این مؤسسه در انعقاد تفاهم‌نامه با وجود نگاه مثبت مدیرکل سازمان کاداستر، تاکنون بی‌نتیجه مانده است. سازمان نقشه‌برداری کشور هم به‌عنوان متولی در نصب و راه‌اندازی سیستم موقعیت‌یابی در کشور، از به اشتراک‌گذاری داده‌های GPS با مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران امتناع می‌کند.

دکتر رحیمی با بیان این‌که برای راه‌اندازی GPS جهت دستیابی به اطلاعات دیگر سازمان‌ها از  جمله سازمان نقشه‌برداری و کاداستر دست‌کم به ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز هست، افزود: اما براساس قوانین مدیریت بحران و مصوبات هیئت دولت، این داده‌ها و اطلاعات باید در اختیار این مرکز قرار بگیرد تا بتوان با هزینه کم ارزش‌افزوده بالایی در راستای راه‌اندازی پایش پیش‌نشانگری یونسفری در کشور ایجاد کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که به کمک این داده‌ها می‌توان بتدریج به سمت دیگر پیش‌نشانگرها (۱۸ پیش‌نشانگر زمین‌لرزه دیگر) برای پیش‌یابی زمین‌لرزه حرکت کنیم، ادامه داد: در قانون مدیریت بحران برای هر ارگانی در حیطه مدیریت بحران شرح وظایفی تعریف شده است که پایش زمین‌لرزه­‌ها، هشدار سریع و پیش‌یابی زمین‌لرزه‌­ها بر عهده مرکز لرزه‌نگاری و پیش‌نشانگری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است.

افزایش اعتبارات مرکز متناسب با تورم نیست

دکتر رحیمی با اشاره به این‌که برای تجهیز و راه‌اندازی سامانه پایش پیش‌نشانگرهای زمین‌لرزه در کشور، ردیف بودجه مشخصی در سازمان برنامه و بودجه کشوری برای این مرکز لحاظ شده است که برای ۱۵ سال پیش مناسب بوده است، یادآور شد: امروز با این میزان اعتبارات اختصاصی و تورم موجود قادر به تهیه تجهیزات نیستیم.

به گفته وی، هم‌اکنون با توجه به میزان تورم موجود، افزایش اعتبارات متناسب با تورم نیست.

رئیس مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ادامه داد: با توجه به لرزه‌خیزی کشور و وسعت آن، با اعتبار حدود دو و نیم میلیارد که آن هم به‌صورت اوراق قرضه اختصاص می‌یابد، عملاً تهیه تجهیزات پایشی مناسب غیرممکن شده است.

دکتر رحیمی با تأکید بر ضرورت حمایت جدی از این مرکز توسط مسئولان با توجه به زلزله‌خیز بودن ایران، گفت: چنانچه این مرکز با اختصاص اعتبار مناسب، در دست داشتن داده‌­های دیگر سازمان‌ها نظیر سازمان نقشه‌برداری، سازمان ثبت و اسناد کشور (کاداستر)  و حمایت‌های لازم راه‌اندازی شود در نخستین مرحله با راه‌اندازی سامانه پایش پیش‌نشانگری، امکان اطلاع دادن به مسئولان از جمله رئیس ستاد بحران کشور و دیگران مسئولان تصمیم‌گیر در مواقع مشاهده بی‌هنجاری‌های پیش‌نشانگری فراهم می‌شود.

مشکلات روزمره شبکه ملی لرزه‌نگاری با هزینه شخصی برطرف می‌شود

وی با اظهار تأسف از این‌که مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به‌علت کمبود شدید اعتبار هنوز در مرحله گسترش و حتی حفظ وضع موجود شبکه لرزه‌نگاری مانده است، افزود: شبکه ملی لرزه‌نگاری کشور واقع در شیراز، همدان، اصفهان، تبریز و … به‌علت نبود بودجه، حتی هزینه خرید باتری و تأمین سوخت خودروی خود را نداشته و در مواقعی کارشناسان با هزینه شخصی مشکلات روزمره را برطرف می‌کنند که به هیچ وجه زیبنده کشور نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: اثرات چنین کمبود منابعی، علاوه‌بر نقص داده ارزشمند برای مطالعات زلزله‌شناسی، در مواقع وقوع زمین‌لرزه عیان می­‌شود که محل وقوع زمین‌لرزه‌­ها با خطای زیاد برآورد و اعلام می‌شود. چنین مسأله‌­ای باعث می­‌شود تا تیم­‌های امدادرسانی در سریع‌ترین زمان ممکن در محل حاضر نشده و با افزایش تلفات جانی و مالی روبرو بشویم.

دکتر رحیمی خاطرنشان کرد: پایش لرزه‌خیزی از بهترین پایش‌های پیش‌نشانگری بوده و این کمبود اعتبارات لرزه‌نگاری، از این حیث هم لطمه غیر قابل جبرانی وارد می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: چنانچه به حد ایده‌آل پایش پیش‌نشانگرهای زلزله در کشور دست یابیم، در برخی مواقع و موقعیت­ها و براساس منابع علمی منتشر شده، می‌توان چند روز پیش از وقوع زلزله، آن را پیش‌یابی کرد که این یعنی کاهش تلفات جانی و مالی در کشور.

وی افزود: چنین پیش‌یابی و اطلاع‌رسانی تنها با تکیه بر داده‌­های لرزه‌نگاری، از طرف مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران سابقه داشته و با مشاهده تغییر روند لرزه‌خیزی در برخی مناطق اطراف تهران و کرج، قبلاً به مدیران بحران اطلاع‌رسانی شده که با وقوع زمین‌لرزه نیز همراه بوده‌­اند.

دکتر رحیمی گفت: در حال حاضر از مجموعه پایش‌های پیش‌نشانگری زمین‌لرزه، تنها پایش لرزه‌نگاری و آن هم بصورت ناقص در کشور فعال است. اگر پایش‌های پیش‌نشانگری یونسفری با استفاده از داده‌های GPS، داده‌های ماهواره‌­ای، شبکه امواج رادیوییLF/VLF ، پایش ژئوشیمی آب و خاک مانند گاز رادون، پایش پیش‌نشانگرهای مغناطیسی و الکتریکی و سایر پیش‌نشانگرها در کشور راه‌اندازی شود، قطعاً به مطالعات پیش‌نشانگری زمین‌لرزه کمک شایانی خواهد کرد.

وی خاطرنشان کرد: هر کدام از این پایش‌ها مانند رصدخانه‌های مغناطیسی علاوه‌بر کارکرد پیش‌نشانگری زمین‌لرزه کارکردهای متعددی دارند و در زمینه‌های مختلف داده­‌های آن‌ها قابل استفاده است.

تلاش برای خرید ۲ دستگاه مگنتومتر رصدخانه­‌ای از دانمارک برای ایجاد دو رصدخانه مغناطیسی

رئیس مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران افزود: در حال حاضر مؤسسه ژئوفیزیک از محل اعتبارات مذکور می‌کوشد تا ۲ دستگاه مگنتومتر رصدخانه­‌ای از دانمارک خریداری کرده و دو رصدخانه مغناطیسی راه‌اندازی کند.

دکتر رحیمی خاطر نشان کرد: البته از محل همان اعتبارات هم ۱۰ دستگاه گیرنده رادیویی LF/VLF به‌منظور پایش پیش‌نشانگرهای رادیویی در داخل کشور و توسط یک شرکت دانش‌بنیان با مهندسی معکوس مشابه ایتالیایی آن ساخته شده است.

وی با بیان این‌که در هر نقطه از فلات ایران که زمین‌لرزه‌ای رخ دهد به تغییراتی در یونسفر در جو زمین منجر می‌شود، تصریح کرد: این تجهیزات پس از تأمین اعتبار در مناطق لرزه‌خیز نظیر کرمان، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، بندرعباس و سیستان و بلوچستان و … نصب خواهند شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: با اعتبارات موجود، راه‌اندازی پایش‌­ها طبق برنامه مرکز پیش‌نشانگرهای زلزله امکان‌پذیر نیست و طبق برنامه زمان‌بندی، حداقل ۱۳۰ میلیارد تومان طی پنج سال اعتبارات مورد نیاز خواهد بود، در حالی‌که اعتبار در نظر گرفته شده در قانون بودجه ۱۴۰۱ برای این مرکز حدود سه و نیم میلیارد تومان و به‌صورت اوراق قرضه است.

دکتر رحیمی تصریح کرد: از طرفی با توجه به کارکرد دوگانه تجهیزات پایشی از یک سو، تحریم‌­ها از سوی دیگر و تخصیص اعتبارات کم به‌صورت اوراق قرضه عملاً راه‌اندازی پایش‌های پیش­‌نشانگری را غیرممکن کرده است.

رئیس مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به وجود حدود ۱۸ پیش‌نشانگر زلزله، خاطرنشان کرد: پیش از وقوع زلزله از ۱۰ تا ۳۰ روز قبل در زمین تغییرات میدان مغناطیسی رخ می‌دهد و با نصب دستگاه‌های گیرنده میدان مغناطیسی در مناطق مختلف کشور و یا دریافت این تغییرات به‌صورت ماهواره‌ای می‌توانیم پیش‌یابی زمین‌لرزه را برای ۲۰ تا ۳۰ روز قبل داشته باشیم.

برای پیش‌بینی وقوع زلزله باید دست‌کم چند پیش‌نشانگر بی‌هنجاری نشان دهد

دکتر رحیمی با بیان این‌که پیش‌نشانگرهای زلزله به پارامترهای مختلفی حساس هستند، افزود: ما می‌توانیم تغییرات میدان مغناطیسی را ببینیم، اما زلزله‌ای رخ ندهد به‌عبارتی می‌توان گفت یک عامل سوم دیگری هم سبب مشاهده بی‌هنجاری می‌شود. از همین‌رو در دنیا چندین پیش‌نشانگر را با هم پایش می‌کنند و باید دست‌کم چند پیش‌نشانگر بی‌هنجاری نشان دهد که در این‌صورت احتمال وقوع زمین‌لرزه وجود خواهد داشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که هم‌اکنون با استفاده از داده‌های ماهواره‌های واقع در فاصله ۴۰۰ کیلومتری از سطح زمین می‌توانیم شاهد این تغییرات در سطح زمین باشیم، افزود: ماهواره‌ها می‌توانند اطلاعاتی چون تغییرات ارتفاعی سطح زمین، تغییرات میدان مغناطیسی و حتی اطلاعات گرویتی را در اختیار ما قرار دهند و همکاری سازمان‌هایی نظیر سازمان فضایی در این حوزه می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

دکتر رحیمی با اشاره به سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه (اپسکو) گفت: این سازمان یک پروژه پیش‌نشانگری با همکاری اعضاء را تشکیل داده است و چین به‌عنوان یکی از اعضای اصلی این سازمان، موسسه بزرگ پیش‌بینی زمین‌لرزه را دارد.

وی ادامه داد: این کشور برای مطالعات پیش­‌نشانگری زمین‌لرزه‌ای، ماهواره‌ای را به فضا ارسال کرده است که ایران هم از داده‌های این ماهواره استفاده می‌کند.

تلاش برای راه‌اندازی مرکز پایش میدان مغناطیسی زمینی با خرید تجهیزات مگنتومتری

رئیس مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران افزود: در قالب سازمان اپسکو، یکسری از تجهیزات پیش‌نشانگری زمینی در کشور نصب خواهد شد و اطلاعات ماهواره‌ای به اشتراک گذاشته می‌شود. از طرف کشورمان، مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سازمان فضایی ایران و سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح هم با مرکز پیش‌بینی زمین‌لرزه چین و سازمان اپسکو فعالیت دارد.

دکتر رحیمی با بیان این‌که در سال‌های پیش از انقلاب تنها یک رصدخانه میدان مغناطیسی وجود داشت که هم‌اکنون کارکرد خود را از دست داده است، خاطرنشان کرد: هم‌اکنون می‌کوشیم با تجهیز این رصدخانه با چندین دستگاه و تجهیزات خریداری شده از دانمارک مرکز پایش میدان مغناطیسی زمینی را مجدداً راه‌اندازی کنیم.

وی با ابراز امیدواری از این‌که تا یک سال آینده دو دستگاه از این نوع خریداری و نصب شود، افزود: از آنجایی که تنها دو دستگاه برای کشور پهناوری چون ایران با گسل‌های فراوان کافی نیست، هم‌اکنون می‌کوشیم تا قراردادی با دانشگاه صنعتی شریف (آزمایشگاه ابررسانایی) منعقد کنیم تا تجهیزات مگنتومتری داخلی‌سازی شود. البته در این مسیر هم با مشکل اوراق قرضه روبرو هستیم.

«گرویتی» یا گرانی زمین از دیگر پیش‌نشانگرهای زلزله است

رئیس مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با بیان این‌که تغییرات یونسفر از نخستین پیش‌نشانگرهای زلزله است، گفت: «گرویتی» یا گرانی زمین از دیگر پیش‌نشانگرهاست که از طریق گروی‌متر اندازه‌گیری می‌شود. در هر محلی که قرار است زلزله‌ای رخ دهد، تغییر گرانی زمین ناشی از جابجایی اجرام در داخل زمین رخ می‌دهد که به تغییرات گرویتی زمین منجر می‌شود و اگر در منطقه دستگاه گرانی‌سنج وجود داشته باشد، تغییر جاذبه را نشان می‌دهد.

دکتر رحیمی با بیان این‌که همه پیش‌نشانگرهای زمین‌لرزه از تغییرات داخل زمین نشأت می‌گیرند، خاطرنشان کرد: وقتی تنش در اعماق زمین افزایش می‌یابد و یا شکستگی‌ها زیاد می‌شوند، باید با سنسورهایی آن‌را بسنجیم که مغناطیس‌سنج، گرانی‌سنج، مگنتوتلوریک، تیلت‌متر، استرین‌سنج و … برای این منظور کاربرد دارند.

وی گاز «رادون» را از دیگر پیش‌نشانگرهای زمین‌لرزه برشمرد و افزود: وقتی پیش از وقوع زلزله شکستگی‌هایی در زمین و محل گسل‌­ها رخ می‌دهد، از داخل زمین گاز رادون آزاد و به سطح زمین منتقل می‌شود. در مناطق فعال لرزه‌­ای، پایش گاز رادون از پیش‌نشانگرهای معتبر و مورد استفاده بوده و گزارش‌های زیادی در خصوص تغییرات آن پیش از وقوع زمین‌لرزه‌ها گزارش شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران داده‌های لرزه‌نگاری را از دیگر پیش‌نشانگرهای زمین‌لرزه دانست و خاطرنشان کرد: این داده‌ها در اختیار مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است و حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ لرزه‌نگار در کل کشور موجود است که لرزه‌خیزی زمین را پایش می‌کنند.

دکتر رحیمی پایش لرزه‌نگاری با تعداد ایستگاه کافی و متراکم را پیش‌نشانگر خوبی دانست و گفت: بر اساس برنامه مرکز لرزه‌­نگاری کشوری باید تا آخر برنامه دوم توسعه، دست‌کم ۳۵۰ ایستگاه لرزه‌نگاری نصب و راه‌اندازی می­‌شد، اما هم‌اکنون تنها ۱۲۰ ایستگاه لرزه نگاری فعال داریم.

وی با اعتقاد به این‌که برای پایش(ارزیابی مستمر) مناسب باید پوشش ایستگاهی خوبی هم داشته باشیم، ادامه داد: از همین داده‌های لرزه‌خیزی و لرزه‌نگاری و با تکنیک‌های پردازشی می‌توانیم تغییرات داخل زمین را رصد کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران توضیح داد: با ایجاد تنش و شکستگی در اطراف گسل‌­ها، سرعت امواج لرزه‌­ای در داخل زمین تغییر می‌کند و این تغییر سرعت امواج لرزه‌ای به‌عنوان پیش‌نشانگر زمین‌لرزه می‌تواند درکنار سایر پیش نشانگرها پایش شود.

دکتر رحیمی با بیان این‌که سه مرکز ملی شامل شبکه لرزه‌نگاری کشوری، مرکز ملی پیش‌نشانگرهای زلزله و مرکز ملی تقویم در مؤسسه ژئوفیزیک وجود دارد، خاطرنشان کرد: قدمت مرکز ملی لرزه‌نگاری از همه بیشتر بوده و سپس تقویم و در نهایت مرکز ملی پیش‌نشانگرها است.

وی گفت: هدف از راه‌اندازی مرکز ملی پیش‌نشانگرها طبق اساسنامه مطالعه بر روی پیش‌نشانگرهای زمین‌لرزه است و این مرکز به‌دنبال پایش‌های(ارزیابی مستمر) پیش‌نشانگرهای زلزله و مطالعه بر روی این داده‌ها و پردازش آن‌ها است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که تاکنون در دنیا تنها وقوع یک زمین‌لرزه در چین پیش‌بینی شده است، خاطرنشان کرد: هدف از پایش‌­های پیش‌نشانگری، در مرحله اول مطالعاتی و در مرحله بعد کمک به کاهش تلفات ناشی از وقوع زمین‌لرزه­‌ها است. این مطالعات در ایران و جهان توسط متخصصان علوم مختلف دنبال می‌شود و مراکز مختلفی در دنیا با استفاده از رویکردهای مختلف از جمله پیش‌بینی آماری و احتمالاتی، پیش‌نشانگری و … به مطالعات پیش‌یابی با هدف کمک به کاهش آسیب‌های ناشی از وقوع زمین‌لرزه‌ها می‌پردازند.

دکتر رحیمی توجه بیشتر از طرف مسئولان و به‌خصوص سازمان برنامه و بودجه به مقوله زمین‌لرزه و پایش‌های مرتبط با آن را خواستار شد و افزود: قطعاً ارزش‌افزوده سرمایه‌گذاری در این حیطه با هیچ چیزی قابل مقایسه نیست. چرا که نتیجه همه این تلاش‌ها در نهایت به کاهش درصدی از تلفات جانی و مالی منجر خواهد شد.

منبع: خبرگزاری ایسنا

https://www.isna.ir/news/1401040603541/